Zıvanadan çıkmak deyiminin hikayesi

Zıvanadan çıkmak deyiminin kökeni nereden geliyor?

Zaman zaman hepimizi sinirlendiren  şeyler vardır. Bu halimizi “zıvanadan çıkmak” deyimi ile ifade ederiz. Mesela İstanbul’un çarpık yapılaşma ve ulaşamama sorunu beni zıvanadan çıkarır. Çünkü kent bilinci yeterince gelişmemiş insanlar tarafından yönetiliyoruz bu politik bir eleştiri de değil! Hepimizin tepesini attıran durumlar olmuştur. Bunlar gayet normal çünkü neticede insanız. Öfkemizi kontrol ettiğimiz sürece iyi insanız, güzel insanız kültürlü insanız ama taşkınlık hallerimiz de içimizdeki hayvanın ta kendisidir. 

Bu blog yazımda "zıvanadan çıkmak" deyiminin ne anlama geldiğini anlatacağım.

Bir pazar günü tüm uyuşukluğum üzerimde o kanepe senin bu sofa benim şu program senin tembellik ediyordum. Televizyon açık, önümde kitap, bir yanımda telefon, bazen okuyor, bazen sosyal medya hesaplarıma bakıyor, zaman zaman da televizyon seyrediyordum tam bir hümanoidim, aynı anda birçok şeyi yapabiliyorum yani!

TRT-Haber kanalında Türk Polis Teşkilatı ile ilgili bir haber başladı ve  140 yıllık bu teşkilatın mensupları ile 70'li, 80'li, 90'lı yıllarda yapılmış olan çeşitli röportaj, haber gibi arşiv görüntülerine yer verildi. Trafik ışıkları kurulana kadar polisler insanların karşıdan karşıya geçebilmesi ve araç trafiğinin idare edilebilmesi için kavşaklarda zıvana adı verilen yuvarlak kulübeler içinde duruyorlarmış, zaman zaman tarla gibi polis işaret vermeden karşıdan karşıya geçenlere veya aracını yola yayaların üzerine sürenlere karşı polis sinirlerine hakim olamayıp o yuvarlak kutudan çıkınca bu duruma asfalyalarını attırmak, tepesinin tasını attırmak gibi kullanılan başka bir deyim ortaya çıkmış bu deyime de "zıvanadan çıkmak" denilmiş.

Evet, zıvanadan çıkmak denilince, sinirlenmek, olağan dışı taşkın davranışlarda bulunmak akla gelmelidir.

Zıvana adı verilen polis noktası

Kelimenin kökenine dair bir araştırma yaptığımda kelimenin Farsça kökenli olduğunu öğrendim. Masamda bulunan Ali Püsküllüoğlu Arkadaş Türkçe Sözlükte kelime [Zıva'na] iki ucu açık boru. İçine bir şey geçirilmek için açılmış delik. Bu deliğe geçirilen mil. Bir kilit dilinin geçirilmesi için açılmış delik. Sigaranın ucuna takılan ağızlık yerine geçirilmiş kâğıt boru.  Piponun sap bölümü gibi anlamları var. 

Kısaca benim anladığım yuvarlak, oval, mil, silindirik şeyleri adlandırmak için kullanılıyormuş. "Zıvanasız" sıfatı ise deli, ölçüsüz davranışları olan, delişmen, aklını kaçırmış, çok öfkeli kişileri anlatmak için kullanılıyormuş.

Türk Dil Kurumu "Zıvanadan Çıkmak" deyimi ile ilgili şunlar yazıyor:

1) Çok sinirlenmek, öfkelenmek. 2) Aklını yitirmek, çılgın gibi davranmak.

3) Denetlenemez duruma gelmek: Bu iş zıvanadan çıktı.

NOT: Etimoloji meraklılarına. Blogger Bolat insanı asfalyalarını attırmak deyimi ile ilgili de bir blog yazısı yazacaktır.